Latem ogrody wilanowskie, w szczególności ogrody regularne, położone najbliżej pałacu, prezentują się wyjątkowo pięknie. Nasadzanie odpowiednich roślin jest jednym z warunków jego rewaloryzacji. Odtwarzane są także wzory, faktury, kolorystyka, a także zapachy popularne w czasach króla Jana III i Elżbiety Sieniawskiej (lata 1677-1729).
Najstarszą i najbardziej okazałą częścią kompozycji jest ogród położony na górnym tarasie, po wschodniej stronie pałacu. Ten otwarty salon reprezentacyjny nawiązywał do architektury monarszej siedziby. Z położonych na parterze apartamentów pary królewskiej oraz galerii pałacowych wychodziło się bezpośrednio do ogrodu. Dziś układ ogrodu także koresponduje z pałacowymi pomieszczeniami. Sypialnie i antykamery króla Jana III i królowej Marysieńki odwzorowują cztery prostokątne kwatery, zaś narożne gabinety to osiem haftowanych (czyli obsadzanych według konkretnego wzoru) trójkątnych kwater.
Król Jan III - ogrodnik
Autorami XVII-wiecznej kompozycji ogrodu byli architekt Augustyn Wincenty Locci, inżynier Adolf Boyd oraz Jakub Kochanowicz - autor ogrodu w Żółkwi, ulubionego ogrodu króla. Pomysłodawcą, a nawet i współautorem był też sam Sobieski, który interesował się ogrodnictwem, znał literaturę o tej tematyce oraz osobiście bywał w najważniejszych założeniach ogrodowych ówczesnej Europy. Król ponoć osobiście sprawował opiekę nad ogrodami. Sprowadzał z Florencji do Wilanowa szczepki rzadkich roślin egzotycznych, w tym cytrusów, osobiście doglądał roślin, a nawet sadził drzewa.
Kolory, wzory i rośliny w kwaterach
Podczas prac rewaloryzacyjnych przeprowadzonych 10 lat temu w tej części ogrodu, odtworzono XVII-wieczny wygląd z barokowym kwaterowym podziałem, alejkami, rzeźbami i drzewkami w donicach. Zrekonstruowano również tak zwane hafty kwiatowo-ziołowe i bukszpanowe, czyli wzory uzyskane z roślin przeplatane kolorowym żwirem.
Barokowy ogród odznaczał się wieloma kolorami:
• czerwień, purpura - symbolizowała królewski majestat, władzę, potęgę (czerwone w ogrodzie były m.in. ceglane i marmurowe posadzki oraz wykonane z czerwonego marmuru misy fontann i wazy, kwiaty i liście wybranych roślin),
• żółty, złoty - oznaczał bogactwo, szlachetność i wspaniałość (pozłacane były ołowiane rzeźby i wazy oraz żółte były kwiaty),
• zieleń – symbol wewnętrznej równowagi, prawdy i spokoju (zieleń roślinności).
Kolory te można znaleźć także w dzisiejszym ogrodzie wschodnim.
W dwóch kwaterach położonych bezpośrednio przy pałacu ułożono szlachecki herb Sobieskich – Janina (tarcza). Zróżnicowanie kolorów uzyskano tu przez zastosowanie jasnego ozdobnego żwiru i miału ceglanego.
Kolorowe zestawienia roślinne są natomiast różne w zależności od pory roku. Kwiaty wymienia się kilka razy w sezonie. Można tu podziwiać lilie królewskie i liliowce rdzawe, astrę gawędkę, dzwonki brzoskwinolistne, ostróżkę wielokwiatową, piwonie, przetacznik kłosowy, sasanki, narcyzy i tulipany, słoneczniki, ubiorek.
Kwatery są obramowane niskimi żywopłotami z bukszpanów wiecznie zielonych, a ornamenty (wzory) wewnętrzne formowane są z bukszpanów odmiany karłowej (niższej i wolniej rosnącej). Przy obrzeżach umieszczono graby formowane w kształt piramid. Posadzone w równych odstępach wprowadzają do ogrodu rytm i zróżnicowanie wysokości oraz faktury liści. Graby wprowadzono do kompozycji ogrodu za czasów Augusta Czartoryskiego i Izabeli Lubomirskiej (1733-1783). Natomiast w donicach wykonanych z drewna, pomalowanych w biało-zielone pasy, rosną drzewka pomarańczowe i inne rośliny egzotyczne, wystawiane do ogrodu w sezonie letnim.
Fontanny i rzeźby
W XVII wieku w ogrodzie tarasowym znajdowały się również fontanny. Pomimo prowadzonych badań nie udało się jednak ustalić jak wyglądały. Dlatego, w nawierzchni tarasu górnego w formie ceglanych wzorów zaznaczona jest tylko ich lokalizacja. W ogrodzie kwaterowym znajdziemy także barokowe statuy z piaskowca, sprowadzone tu w połowie XX wieku z pałacu w Brzezince na Dolnym Śląsku. Ich rozmieszczenie w ogrodzie oraz symbolika mają stanowić pochwałę cnót króla Jana III i królowej Marysieńki. Oryginalne złocone rzeźby i marmurowe wazy niestety nie zachowały się.
Ogród kwaterowy na obrazach Canaletta
Dzięki rewaloryzacji ogród wygląda dziś bardzo podobnie do przedstawionego na obrazach Bernarda Belotta (Canaletta), które znajdują się w zbiorach Zamku Królewskiego:
• „Pałac w Wilanowie od strony ogrodu” – obraz z 1776 r., prezentujący stan ówczesny,
• „Widok Wilanowa” – obraz z 1777 r., prezentujący częściowo fantazję malarską na temat ogrodu.
Ogród na tarasie dolnym
Taras górny od wschodu zamyka balustrada z kopiami rzeźb autorstwa Johanna Christostomusa Redlera. Są to putta symbolizujące cztery etapy miłości, putta ze sfinksami i koszami kwiatów oraz alegorie czterech pór roku. Na dolnym tarasie, poniżej muru oporowego z grotą, niszami, schodami, znajduje się także ogród regularny, lecz nie o tak dekoracyjnym charakterze, jak ten powyżej. Dawniej znajdowała się tu fontanna i kwatery wypełnione roślinami ozdobnymi i zielnymi. Dziś są to geometryczne kwatery z wyznaczającymi rytm cisami strzyżonymi w kształt stożków, niewielkimi rabatami kwiatowymi obwiedzionymi żywopłotami z bukszpanu i dekoracjami rzeźbiarskimi.
Ogród ten od Jeziora Wilanowskiego oddzielają boskiety (czyli zwarty masyw drzew w formie szpalerów o strzyżonych ścianach), założony za czasów właścicielki Wilanowa Elżbiety Sieniawskiej (1720-1729 r.) i króla Augusta II Sasa (1730-1733). Boskiety przecinają regularnie alejki, które prowadzą do niewielkich gabinetów (wnętrz) ogrodowych. Te biegnące w kierunku jeziora otwierają widok na wodę i przeciwległy brzeg. Za boskietami, wzdłuż brzegu jeziora biegnie szeroka promenada spacerowa.
Którędy do barokowego ogrodu wschodniego?
Do ogrodu barokowego - wschodniego można wejść omijając pałac od południa – wejściem na wprost bramek biletowych, lub przez pergolę znajdującą się na przedłużeniu północnego skrzydła pałacu.
Zapowiedzią tego, czego możemy spodziewać się we wnętrzach ogrodowych, jest rabata kwiatowa znajdująca się przy wejściu na teren owalnego dziedzińca.
Wejście na wprost bramek wiedzie nas w pierwszej kolejności do ogrodu południowego, ukształtowanego w XIX wieku jako ogród różany. Historycznie w tym miejscu znajdowała się część ogrodu ciesząca wyłącznie oczy domowników. Obecnie gości wita tu wiele odmian róż, lilii, pacioreczników, heliotropów oraz roślin egzotycznych w donicach.
Wejście pod pergolą prowadzi nas natomiast najpierw na teren ogrodu zwanego Gajem Akademosa, założonego w połowie XIX wieku w miejscu gdzie w XVII wieku znajdował się sad, zaś w XVIII wieku - partery haftowe.
Oba te XIX-wieczne ogrody omówimy w kolejnym artykule z cyklu o Wilanowskim Parku Kulturowym.
