Dwa drewniane domy stojące przy ul. Fosa to relikty dawnej wsi, jaka przez setki lat rozwijała się w okolicach Potoku Służewieckiego. Pierwsza o niej wzmianka pochodzi z 1065 roku. Drewniane domy na Służewiu pamiętają natomiast burzliwy okres po powstaniu styczniowym i uwłaszczenie chłopów, które było jego konsekwencją.
Popowstaniowy carski ukaz z 1864 roku uwolnił od pańszczyzny chłopów tej wsi zamieszkałych w 44 gospodarstwach na ponad 300 hektarach. Zmiana własności spowodowała przyłączenie Służewia do gminy Wilanów.
Od pokoleń własność jednej rodziny
Budynek pod adresem Fosa 19 został zbudowany u podnóża kościoła św. Katarzyny we wsi Służew zapewne po uwłaszczeniu, około 1864 roku, w miejscu wcześniejszego domu. Drewniak jest niewielki, jego powierzchnia mieszkalna to zaledwie 65 m2. Obecnie stoi na terenie niewielkiego prostokątnego siedliska.
Postawiono go z bali dębowych (podwalina na ceglanym fundamencie) i sosnowych (ściany) w konstrukcji zrębowo-sumikowo-łątkowej. Bale są oszalowane pionowymi deskami. Do wnętrza prowadzi zabudowany ganek. Więźbę tworzą sosnowe krokwie a pokrycie dachówka (położona w miejsce wcześniejszych gontów, usuniętych w okresie międzywojennym). Współcześnie wszystkie okna w budynku zostały wymienione na plastikowe. Dom od pokoleń pozostaje w rękach jednej rodziny.
Dawna wikarówka
Drewniak przy ul. Fosa 17 pochodzi z 1872 roku. Od tego czasu przeszedł bardzo dużo zmian: poczynając od miejsca posadowienia, funkcji oraz... proporcji.
Zbudowano go obok murowanej plebanii na dom dla wikarych pobliskiego kościoła św. Katarzyny. Działały w nim także sale katechetyczne.
Dom o powierzchni 290 m2 powstał z belek w konstrukcji zrębowej, ściany z zewnątrz szalowane są deskami, drewniana więźba przykryta jest dachem z blachy. Drewniak ma oryginalną stolarkę w postaci dwuskrzydłowych okien skrzynkowych podzielonych na sześć kwater. Do budynku, po wysokich schodach, prowadzi ganek ozdobiony fryzem z misternie wycinanych desek.
Dom na początku lat 90. XX wieku przeniesiono z terenu plebani w sąsiedztwo pobliskiego cmentarza (założonego w 1839 roku). W nowym miejscu posadowiono go na wysokiej podmurówce, przez co utracił proporcję i charakter wiejskiego domu. Obecnie pełni rolę domu pogrzebowego. Jest własnością Parafii Rzymsko-Katolickiej św. Katarzyny. W 1989 roku został wpisany do rejestru zabytków.
Świadkowie historii
Oba służewskie drewniaki są w dobrej kondycji i choć ich wygląd przez dziesiątki lat lekko się zmienił, to są niezwykłymi reliktami świadczącymi o historii tego miejsca. Mimo całkowicie zmienionego otoczenia - ruchliwej ulicy i cmentarza - ciągle są dowodami na istnienie tu kiedyś rozległej i ludnej wsi leżącej na obrzeżach Warszawy.
