Listę Parków Kulturowych w Polsce otwiera powołany w 2002 roku Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze, a zamyka Park Kulturowy Stare Miasto w Poznaniu utworzony w 2018 roku. Już tylko te dwa przykłady pokazują różnorodność tematyczną listy liczącej 36 pozycji. Wśród pozostałych znajdziemy również parki kulturowe chroniące zapisami uchwały miejsca związane z tradycją osadniczą, zespoły obiektów sakralnych, układy urbanistyczne, cmentarz oraz miejsca związane z postaciami i wydarzeniami historycznymi. Należy tą różnorodność uznać za pozytywny przejaw wykorzystywania przepisów prawa do lokalnych potrzeb związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego.
W zamierzeniu ustawodawcy możliwość utworzenia parku kulturowego ma służyć przede wszystkim do ochrony wartości regionalnych i lokalnych. Stąd inicjatywa utworzenia parku kulturowego oraz zarządzanie nim zostały przekazane na poziom gmin i samorządów, które najlepiej orientują się we własnych zasobach i potrzebach ochronny ważnych kulturowo obszarów.
Jak w skrócie wygląda procedura utworzenia parku kulturowego? Rada gminy, po dokładnej identyfikacji swoich zasobów pod kątem obszarów o cennych walorach krajobrazowych, ogłasza publicznie swój zamiar i przystępuje do przygotowania uchwały powołującej park kulturowy. Obligatoryjnie muszą się w niej znaleźć takie elementy jak: nazwa parku, opis granic, sposób jego ochrony oraz zakazy i ograniczenia, które mają stanowić trzon ochrony. Uchwała trafia do zaopiniowania do wojewódzkiego konserwatora zabytków. Kolejnym etapem jest opracowanie planu ochrony parku kulturowego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, również w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Zwieńczeniem prac jest samo podjęcie uchwały o utworzeniu parku kulturowego. Zaleca się by plan ochrony był załącznikiem do tej uchwały, jednak praktyka pokazuje, że jest on opracowywany i uchwalany często nawet po kilku latach od podjęcia samej uchwały. Kluczowym elementem, aby park nie funkcjonował tylko na papierze, jest organizacja jednostki zarządzającej. Ustawa wskazuje, iż rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem. Praktyka pokazuje, że w zależności od uwarunkowań, sposób zarządzania może przyjąć różną formę prawną - spółki, fundacji czy specjalnie wydzielonej jednostki przy urzędach.
Głównym celem zarządcy parku kulturowego jest stworzenie struktury, która w sposób skuteczny zadba o przestrzeganie zakazów i obowiązków wynikających z zawartych w uchwale zapisów. Wiąże się to z potrzebą koordynacji działań licznych interesariuszy, którzy są obecni na terenie parku kulturowego, czy to ze względu na własność, czy też prowadzoną działalność gospodarczą, czy w związku ze swoimi kompetencjami (służby konserwatorskie, budowlane i porządkowe). W przypadku, gdy zapisy uchwały nie są restrykcyjne i nie wymagają wielopoziomowych działań, zarządca może się skupić na promocji danego parku kulturowego i zrównoważonym wykorzystywaniu jego potencjału.
Bardzo ważnym aspektem, wskazującym na ścisły związek procedury powoływania parków kulturowych z procedurą planistyczną, jest obowiązek sporządzenia dla obszarów objętych ochroną miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przystąpienie do sporządzenia powyższych planów powinno nastąpić przed upływem trzech miesięcy od utworzenia danego parku kulturowego.