Dom przy ul. 11 Listopada 66 ma mroczną przeszłość. W latach 1944-45 działał tu areszt śledczy NKWD, w którym przetrzymywano i poddawano represjom polskich obywateli. Napisy pozostawione przez nich w piwnicy zachowały się do dziś. Budynek jest jednym z adresów na tzw. „czerwonej mapie Pragi”.
Na zdjęciu budynek przy ul. 11 Listopada 66. Fot. BSKZ
Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków zleciło właśnie opracowanie inwentaryzacji konserwatorsko–pomiarowej tych szczególnych pamiątek. To etap wstępny przed ich planowym przeniesieniem.
Sowiecki areszt tymczasowy
Od jesieni 1944 roku w rejonie ulic 11 Listopada, Szwedzkiej, Strzeleckiej i Środkowej sowieccy funkcjonariusze przejmowali ocalałe kamienice na swoje kwatery. Górne kondygnacje adaptowali na pomieszczenia operacyjno-biurowe, piwnice zamieniali na cele. Budynek pod nr 66 był wykorzystywany jako areszt tymczasowy przez komisarzy z głównej placówki NKWD zlokalizowanej przy Strzeleckiej 8. Obok, w sąsiednim budynku rogatki bródnowskiej przy ul. 11 Listopada 68, funkcjonował do 1945 roku Sowiecki Trybunał Wojenny.
W budynku pod nr 66 więźniów uznanych za politycznych wrogów (m.in. żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego), brutalnie przesłuchano i torturowano.
Warto podkreślić, że od 2020 roku przy ul. Strzeleckiej 8 działa Izba Pamięci Instytutu Pamięci Narodowej, z ekspozycją poświęconą historii tego miejsca i tragicznym losom ofiar sowieckiego reżimu.
Osiem napisów
Przy ul. 11 Listopada 66 w dwóch pomieszczeniach piwnicznych na ceglanych ścianach wciąż czytelne są wydrapane i rysowane ołówkiem kopiowym inicjały, pseudonimy i daty. Podobne relikty znajdują się także na drewnianej ościeżnicy jednej z cel. Zidentyfikowano ich niewiele - zaledwie osiem. Jednak dzięki inicjatywie Stowarzyszenia „Kolekcjonerzy Czasu” w 2018 roku napisy zostały objęte prawną ochroną konserwatorską na podstawie wpisu do rejestru zabytków. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków sklasyfikował ostatecznie te artefakty jako zabytki ruchome.
Inskrypcje będą przeniesione
Budynek znajduje się w zarządzie miasta. ZGN Praga-Północ w ostatnich latach wykonał podstawowe prace zabezpieczające obiektu, który pozostaje wyłączony z użytkowania.
Stan techniczny budynku nie rokuje szans dla zachowania zabytków w ich historycznym kontekście. W opinii jaką w 2017 roku przygotował Narodowy Instytut Dziedzictwa wskazano jednoznacznie, że najwłaściwszym będzie przeniesienie inskrypcji i ich docelowa ekspozycja w placówce poświęconej martyrologii Polaków. Stanowisko to podzielił MWKZ w decyzji o wpisie do rejestru.
Nowe miejsce prezentacji
Nawiązaliśmy w tej sprawie współpracę z IPN Oddziałowym Biurem Badań Historycznych w Warszawie, który zadeklarował przyjęcie pamiątek i zaprezentowanie ich na ekspozycji stałej w Izbie Pamięci przy ul. Strzeleckiej 8.
Pierwszym krokiem w realizacji tego zadania będzie szczegółowa inwentaryzacja, dzięki której zostaną określone wymiary napisów, miejsca ich ulokowania, stan zachowania podłoża oraz zakres i rodzaj zniszczeń. Prace inwentaryzacyjne zostaną wykonane do końca lipca 2021 roku.
Kolejnym etapem, po uzyskaniu pozwolenia MWZK, będzie przygotowanie programu prac konserwatorskich i przeniesienie zabytków. O ile nie napotkamy przeszkód technicznych to liczymy, że napisy w nowym miejscu znajdą się jeszcze w tym roku.
