Drewniane domy letniskowe, które powstawały od lat 80. XIX wieku nad rzeką Świder, potocznie nazwano „świdermajerami”*. Bezpośredni wpływ na dynamiczny rozwój tego typu architektury do wybuchu II wojny światowej miało niewątpliwie powstanie w tym rejonie komunikacji kolejowej.
Budowa Kolei Nadwiślańskiej, a w późniejszym czasie również kolejki wąskotorowej Jabłona-Karczew, nie tylko uprościło komunikację z Warszawy w te rejony, ale zapoczątkowało rozwój budownictwa letniskowego. Drewniane domy powstawały nie tylko wzdłuż linii kolejowych na południowy-wschód od Warszawy, ale również na północ.
Zaczęło się od Andriollego
Inicjatorem i protoplastą stylu nadwiślańskiego był znany ilustrator warszawski włoskiego pochodzenia Elwiro Michał Andriolli (1836-1893). Pomiędzy rzeką Świder a stacją kolejową Otwock, założył osadę Brzegi. Od 1880 roku na pustkowiu wśród sosnowego lasu wznosił drewniane wille letniskowe pod wynajem. Okolice Brzegów szybko stały się modnym wśród mieszkańców Warszawy miejscem letniego wypoczynku w otoczeniu przyrody.
Cieśle, stolarze i snycerze poszukiwani
Z czasem zaczęły powstawać kolejne miejscowości i osady letniskowe m.in. Anin, Międzylesie, Miedzeszyn, Radość, Michalin, Józefów i Otwock. Wzmożone zainteresowanie wypoczynkiem wzdłuż linii otwockiej spowodowało, że drewniane wille i domy powstawały bardzo szybko. Właściciele starali się przyciągać letników nie tylko dobrymi warunkami pobytu, ale również estetycznym wyglądem drewnianych domów. Dlatego dużym zainteresowaniem wśród właścicieli letnisk cieszyli się cieśle, stolarze i snycerzy, którzy potrafili wykonać efektowne i eleganckie drewniane dekoracje, którymi przyozdabiali nowe domy.
Dla rzemieślników nieocenionym stał się „Wzornik detalu snycerskiego” Bernharda Liebolda z 1880 roku. Autor zawarł w nim szereg szczegółowych rysunków prezentujących przykłady zastosowania różnego rodzaju drewnianych dekoracji.
Rzemieślniczy sznyt
Rzemieślnicy i majstrowie budowlani zainspirowani jego wzorami tworzyli m.in. profilowane deski pokrywające elewacje, tzw. szalunek, oraz dekoracyjne elementy, jak szczyty, naczółki, balustrady, okiennice, werandy, drewniane gzymsy, a także finezyjnie opracowane narożniki.
Rzemieślnicy stosowali zaczerpnięte wzory w sposób bardzo swobodny i dostosowywali je odpowiednio do gustu i potrzeb swoich klientów. Z czasem zaczęto stosować i powielać dekoracje, które w prosty i szybki sposób pozwalały na wykonanie ozdobnych elementów, które po zamontowaniu nadawały estetyczny i efektowny wygląd drewnianym domom.
*Nazwę "świdermajer" wymyślił Konstanty Ildefons Gałczyński, który w latach 1936-1939 mieszkał w podwarszawskim Aninie. Napisał wiersz o tych malowniczych okolicach pt.: "Wycieczka do Świdra". Nazwa powstała z połączenia określenia stylu w sztuce i architekturze „bidermeier” i miejsca ulokowania willi, czyli okolic Świdra. Początkowo prześmiewcze określenie z biegiem lat przyjęło się i zaczęto nim nazywać styl domów letniskowych budowanych na linii otwockiej.
