Szkoła Przyjazna Prawom Człowieka. Jak przeciwdziałać wykluczeniu i przemocy w szkole?

    Fotografia przedstawia dziewięć splecionych ze sobą dłoni

    Szkoła Przyjazna Prawom Człowieka to systemowy program skierowany do warszawskich szkół podstawowych, którego celem jest zwiększenie bezpieczeństwa uczniów i uczennic poprzez wspieranie budowania pozytywnych relacji rówieśniczych oraz przeciwdziałanie wykluczeniu, dyskryminacji i przemocy.

    Kryzys bezpieczeństwa w szkołach ma swoje daleko idące konsekwencje dla zdrowia i życia młodych ludzi – kryzys zdrowia psychicznego i fakt, że rocznie na świecie samobójstwa popełnia tylu młodych ludzi, że „znika” średniej wielkości szkoła – nierzadko łączy się z doświadczaniem przemocy psychicznej, relacyjnej, w tym cyberprzemocy. Przeciwdziałanie wykluczeniu i przemocy wymaga nie tylko wzmocnienia regulacji prawnych chroniących uczennice i uczniów przed tymi zjawiskami. Wymaga również podjęcia przez całą społeczność szkolną zdecydowanych i konsekwentnych działań na poziomie systemowym, które wspierane będą spójnym i szczelnym programem przeciwdziałania i reagowania na wszelkie przejawy agresji, przemocy, wykluczenia i dyskryminacji. Program „Szkoła Przyjazna Prawom Człowieka. Jak przeciwdziałać wykluczeniu i przemocy w szkole?” jest odpowiedzią Urzędu m.st. Warszawy na te potrzeby.

    Struktura programu

    Program ma charakter systemowy i jest skierowany do całych społeczności szkolnych (kadry pedagogicznej i administracyjnej, uczennic i uczniów oraz rodziców i opiekunów). Jest realizowany przez Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń – jednostkę organizacyjną Urzędu Miasta st. Warszawy.

    Do końca 2024 roku ma objąć swoim zasięgiem wszystkie szkoły podstawowe w Warszawie. To ogromne przedsięwzięcie, które ma dotrzeć do około dwustu dwudziestu warszawskich szkół i objąć ponad siedemnaście tysięcy nauczycielek i nauczycieli pracujących dydaktycznie i wychowawczo z blisko stu osiemnastoma tysiącami dzieci i młodzieży.

    Program jest realizowany w każdej szkole przez trzy semestry (1,5 roku) i obejmuje następujące działania:

    • szkolenia dla kadry pedagogicznej przygotowujące do prowadzenia lekcji wychowawczych z uczennicami i uczniami;
    • wsparcie mentoringowo-coachingowe dla nauczycielek i nauczycieli związane z przygotowaniem i prowadzeniem lekcji i działań wychowawczych;
    • spotkania informacyjno-edukacyjne dla rodziców, przygotowujące do wspierania działań projektowych w środowisku szkolnym;
    • spotkania informacyjno-edukacyjne dla pracownic i pracowników niepedagogicznych, przygotowujące do wsparcia działań projektowych;
    • realizacja projektów szkolnych angażujących całą społeczność szkolną w działania związane z reagowaniem na wykluczenie i przemoc w szkole oraz przeciwdziałaniem tym zjawiskom, ze szczególnym zwróceniem uwagi na elementy edukacji rówieśniczej.

    W programie „Szkoła Przyjazna Prawom Człowieka. Jak przeciwdziałać wykluczeniu i przemocy w szkole?” staramy się przygotować kadrę szkół w taki sposób, aby po jego zakończeniu mogła sama kontynuować systemowe i systematyczne działania w macierzystych placówkach. Korzystając z kompetencji i narzędzi uzyskanych podczas szkoleń, kadra pedagogiczna ma następnie prowadzić warsztaty dla uczennic i uczniów, nakierowane na diagnozę sytuacji w szkole, budowanie więzi w zespołach klasowych oraz wzmacnianie umiejętności związanych z reagowaniem na przejawy wykluczenia i przemocy rówieśniczej.

    Wykorzystując diagnozę przeprowadzoną na podstawie zaproponowanych w projekcie scenariuszy zajęć planowane są dalsze działania w szkołach, odpowiadające na realne i praktyczne potrzeby danej placówki (mogą to być na przykład: cykle zajęć czy warsztatów tematycznych dla poszczególnych klas lub poziomów nauczania, debaty uczniowskie, wspólne opracowanie procedury reagowania na przemoc, działania integracyjne czy wdrożenie w szkole systemowych narzędzi, takich jak Metoda Wspólnej Sprawy – metoda wczesnego reagowania na wykluczenie i przemoc – podejścia Self-Reg czy Komunikacji Bez Przemocy – NVC).

    Z założenia w planowanie i realizację działań zaangażowana jest cała społeczność szkolna: kadra pedagogiczna, kadra niepedagogiczna, rodzice i opiekunowie, a także – przede wszystkim – uczennice i uczniowie. W procesie planowania i wdrażania działań kadra szkoły oraz rodzice i opiekunowie mogą korzystać ze wsparcia oferowanego przez Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno- Społecznych i Szkoleń, między innymi z konsultacji, warsztatów tematycznych (na przykład dotyczących Metody Wspólnej Sprawy czy Komunikacji Bez Przemocy).

    Metody i narzędzia to jedynie element całościowego podejścia – żadne narzędzia nie zadziałają, jeśli w szkole nie będzie się dbać o relacje oparte na wzajemnym szacunku, konstruktywną komunikację, rozwiązywanie konfliktów, budowanie różnorodnych zespołów klasowych.

    Gdy dziecko doświadcza przemocy w szkole, to jej przeciwdziałanie nie leży jedynie w gestii kadry szkoły, wymaga zaangażowania również rodziców i opiekunów oraz rówieśników.

    W projekcie podkreślamy również ogromną rolę świadków przemocy – to głównie dzięki nim przemoc może zniknąć z przestrzeni szkolnej. Brak akceptacji dla przemocy i wykluczenia, stanowcze i spójne, a przy tym pozbawione przemocy reagowanie na nią przez rówieśników i dorosłych – to najbardziej skuteczna recepta.

    Warto również zachęcać młodych ludzi do otwartego mówienia o doświadczeniach przemocy, ponieważ to umożliwia skuteczną reakcję i zmianę na poziomie społecznym.

    Przez działania projektowe staramy się wspierać szkoły w budowaniu spójnej strategii związanej ze skutecznym przeciwdziałaniem i konsekwentnym reagowaniem na przemoc i wykluczenie w szkole.