- Nasze uczennice i nasi uczniowie nie doświadczyli w większości skutków wojny, znają to pojęcie z mediów, literatury i kina. Warto zapytać, jak to pojęcie rozumieją, co ono dla nich oznacza.
- W naszych szkołach mogą być także dzieci, które doświadczyły wojny, praca z nimi w tych dniach wymaga szczególnej wrażliwości.
- W wielu domach dzieci oglądają z rodzicami lub samodzielnie wiadomości, często atakowane są drastycznymi obrazami i treściami. Rodzic powinien kontrolować, zwłaszcza w przypadku najmłodszych, 4-5 letnich dzieci, co oglądają. W przypadku starszych dzieci i młodzieży konieczna jest rozmowa z dzieckiem na temat tego, co zobaczyło.
- Całkowita blokada informacyjna w domu to błąd, dziecko i tak będzie wychwytywało rozmowy dorosłych na ten temat, sama zmiana zasad funkcjonujących w domu będzie dla dziecka stresująca. W przypadku dzieci chodzących do przedszkola czy szkoły tym bardziej taka blokada nie ma sensu.
- Rodzic i nauczyciel powinni stwarzać dziecku przestrzeń do stawiania pytań. W odpowiedziach należy wyraźnie podkreślać, że dziecku i jego najbliższym nie grozi niebezpieczeństwo.
- Jeśli dziecko nie jest zainteresowane tym tematem, nie należy celowo go na niego naprowadzać czy inicjować rozmowę.
- Jeśli nie jesteś pewien, zadaj pytania typu „Czy ktokolwiek z Twoich nauczycieli mówi o tym w szkole?” lub „Czy któryś z twoich znajomych kiedykolwiek rozmawia o tych rzeczach?”.
- Wojna jest przerażająca. Budzi strach także wśród dorosłych. Nie ma sensu udawać przed dzieckiem, że nic złego się nie dzieje, że sami nie odczuwamy strachu, czy niepokoju.
- Młodsze dzieci powinny rozpatrywać sprawy związane z wojną w kategoriach dobra i zła.
- Edukować na ten temat najmłodszych możemy przez literaturę. Rodzic i nauczyciel mogą sięgnąć po serię książek Joanny Papuzińskiej, Renaty Piątkowskiej, Ilony Chmielewskiej. Można także sięgnąć po filmy dla dzieci, w których pojawia się motyw dobra walczącego ze złem.
- Wojna to zło, niezależnie, kto ją toczy i dlaczego. Dziecko nie powinno kojarzyć wojny z bohaterstwem, z miłością do ojczyzny, szaloną przygodą.
- Dbaj o to, aby dyskusja była odpowiednia dla etapu rozwojowego dziecka. Nie strasz, ale też nie pomniejszaj powagi wojny.
- Trzymaj się faktów.
- Unikaj utrwalania stereotypów, np. wszyscy Rosjanie są źli, okrutni, bezmyślni.
- Jedna rozmowa z dzieckiem może nie być wystarczająca. Należy cały czas monitorować stan i reakcje dziecka, wracać do rozmowy.
- W przypadku starszych dzieci i młodzieży może się zdarzyć, że poglądy Twoje i dziecka będą się różnić, uszanuj to.
- Zachęcaj do współczucia i empatii.
- Zastanów się z dzieckiem, co możecie zrobić, by pomóc ofiarom wojny. W przypadku młodszych dzieci może to być laurka lub plakat, które potem wyślecie do Ambasady Ukrainy, wsparcie datkiem organizacji, która działa na Ukrainie na rzecz praw człowieka, wywieszenie w oknie narysowanej flagi Ukrainy, kwiatek wręczony ukraińskiej sąsiadce lub sąsiadowi, albo pani w sklepie, o której wiemy, że pochodzi z Ukrainy.
- Możesz również porozmawiać z dzieckiem o uchodźcach, którzy uciekają przed wojną i przekazać darowizny na rzecz ich wsparcia. Dzieci często czują się bezpieczniej i pewniej, gdy wiedzą, że mogą pomóc.
- Nauczycielki i nauczyciele powinni poprowadzić lekcje na temat tego, co się dzieje. Dać dzieciom i młodzieży okazję do opowiedzenia o swoich odczuciach i emocjach.
- Wspólnie z uczniami i uczennicami warto zastanowić się nad formami wsparcia dla narodu ukraińskiego, np. wszyscy uczniowie mają w klapach wstążeczki w kolorach flagi ukraińskiej, samorząd uczniowski inicjuje zbiórkę datków, w całej szkole trwa akcja pisania listów do ukraińskiego prezydenta.
- W przypadku gdy szkoła ma kontakty i związki ze szkołą w Ukrainie. Warto zainicjować napisanie listu z wyrazami wsparcia dla ukraińskiej młodzieży i kadry pedagogicznej.
- W szkołach, gdzie są dzieci ukraińskie i rosyjskie, należy otoczyć je i ich rodziny szczególną opieką i wsparciem psychologicznym.
- Jeśli dzieci ukraińskie są obecne w tym czasie w szkole, warto także włączyć je do wypracowywania szkolnych pomysłów na wsparcie narodu i społeczeństwa ukraińskiego.
- W przypadku dzieci z Rosji należy być czujnym na wszelkie formy stygmatyzacji. Wyjaśniać, że naród rosyjski także ponosi w tej wojnie ofiary – ludzie giną po obu stronach.
- W czasie rozmowy z nastolatkami może pojawić się wątek trudnych relacji polsko-ukraińskich w okresie II wojny światowej. Nie należy tego lekceważyć. W dyskusji z młodymi ludźmi warto zastanowić się nad pojęciem odpowiedzialności zbiorowej, czemu ona służy, czy jest sprawiedliwa, jakie przynosi konsekwencje, podkreślać, że licytowanie się na cierpienia nie buduje porozumienia.
- Agresja na Ukrainę to także agresja i wojna w Internecie, warto uczulić młodych ludzi na tzw. fake newsy, przekazy propagandowe.
- Wykorzystaj teksty literackie i filmowe dotyczące bezpośrednio i pośrednio wojny jako pretekst do rozmowy o obecnej sytuacji, np. wiersz Josifa Brodskiego Giną ludzie.
- Warto sięgnąć do poradnika pt. Zalecenia i wskazówki dotyczące edukacji na temat II wojny światowej i Zagłady, wydanego przez Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, które zawiera cenne wskazówki i podpowiedzi, w jaki sposób rozmawiać z dziećmi i młodzieżą na temat wojny w ogóle, nie tylko II wojny światowej. Polecamy także skorzystanie z portalu dziecięcapsychologia.pl, gdzie w artykule Jak wspierać i (czy) rozmawiać z dziećmi o wojnie w Ukrainie? znajdują się dodatkowe wskazówki na temat pracy z małymi dziećmi.
- Zachęcamy do systematycznego odwiedzania strony www.wcies.edu.pl, gdzie publikować będziemy materiały edukacyjne i informacje o szkoleniach dla nauczycieli i rodziców, które dotyczą aktualnej sytuacji międzynarodowej.
Opracował:
Arkadiusz Walczak