Podsumowanie panelu:
Podczas panelu zastanawialiśmy się:
- Czym jest funkcja pomocowa?
- Czy jest potrzeba myślenia o MO jako o miejscu pełniącym funkcje pomocowe? Czy jest potrzeba, aby MO był miejscem o funkcjach pomocowych?
- Jak miejsce otwarte może taką funkcję pełnić – przykłady z MAL Włochy, Centrum Aktywności Międzypokoleniowej, z FABLABów prowadzonych przez Centrum Wspierania Rodzin?
- O co należy zadbać, na co zwrócić uwagę, jeśli jakieś MO chciałoby pełnić funkcję pomocową?
Rozumienie funkcji pomocowej
Podczas dyskusji czy dla jest funkcja pomocowa miejsca otwartego, jak ją należy rozumieć i czy istnieje potrzeba, aby MO takie funkcje pełniło, ujawniły się następujące opinie:
- „tradycyjne” rozumienie funkcji pomocowej jako dostarczanie dóbr i usług osobom nie będącym w stanie sobie ich samodzielnie zapewnić, będącym w trudnej sytuacji. Jest to model tradycyjnej pomocy społecznej, w którym dominuje praca oparta na zapewnieniu podstawowych usług i dóbr, np. żywnościowych (poprzez jadłodzielnię, dystrybucję żywności z Banku Żywności); fryzjerskich, itp. To podejście odnosi się głównie do grup słabszych ze względu na sytuację ekonomiczną, status na rynku pracy, status mieszkaniowy, wiek, stopień sprawności fizycznej, status rodzicielski.
- podobne podejście do „tradycyjnego” rozumienia, stanowi rozumienie funkcji pomocowych jako dostarczanie usług lub pomocy każdej osobie, która z różnych względów, często braku umiejętności lub braku zasobów, nie jest w stanie samodzielnie ich zaspokoić. Przykładem może być to FABLAB stolarski (przestrzeń udostępniająca nieodpłatnie narzędzia stolarskie, specjalistów, którzy mogą pomóc w reperacji sprzętu), FABLAB muzyczny Pobite Gary, który pomaga w realizacji pasji muzycznej.
- rozumienie funkcji pomocowej, jako miejsca, które kształtuje kompetencje społeczne osób, grup będących w trudniejszej sytuacji w życiu społecznym, mających większe deficyty w budowaniu relacji społecznych, ale też w postrzeganiu siebie, swojej wartości. Miejsce otwarte pomaga w budowaniu samoświadomości, samoakceptacji, zdobywaniu kompetencji budowania więzi społecznych. Jest to perspektywa bliska nowemu rozumieniu pomocy społecznej, praca socjalna czyli wspieranie osób w tym, aby nabyły kompetencji, umiejętności społ. pozwalających im samodzielnie zaspokajać potrzeby w obszarach, które są od nich zależne. To funkcja pomocy w samorozwoju. Miejsce otwarte jest miejscem wyrównywania szans, dawania szans, budowania poczucia sprawczości, podmiotowości, poczucia swojej wartości.
- rozumienie funkcji pomocowych jako budowania środowiska pomocowego poprzez rozwój samopomocy i pomocy sąsiedzkiej, uruchomienie sił pomocowych. Zbudowanie wsparcia społecznego dla osób, które tego wsparcia szczególnie potrzebują. To też funkcja przełamywania przekonań społecznych na temat grup postrzeganych stereotypowo, stygmatyzowanych, np. osoby bezrobotne, osoby korzystające z pomocy społecznej.
- funkcja pomocowa rozumiana jako dawanie poczucia bliskości z innymi ludźmi, budowania wspólnoty, przeciwdziałanie osamotnieniu. Tworzenie przestrzeni do spotkania z innymi. Pomoc w budowaniu współodpowiedzialności za wspólnotę, za dobro wspólne. Podejście to jest spójne z metodą środowiskową pracy socjalnej.
Trzy przykłady realizowania funkcji pomocowych przez miejsca otwarte
MAL Włochy, prowadzony przez OPS Dzielnicy Włochy, Sylwia Rowicka -
- działania dla seniorów (Senior Cafe, Wolontariat Senioralny, Włochowski Miesiąc Seniora),
- działania dla rodzin (Program Wzmacniania Rodzin),
- Kooperatywa Zachodnia.
Sylwia Rowicka zwracała uwagę, że fakt, że MAL jest prowadzony przez OPS sprawił, że początkowo mieszkańcy (nie korzystający z pomocy OPS) nie mieli zaufania do tego miejsca. MAL dużą pracę włożył w to, aby zbudować swoją tożsamość miejsca otwartego dla wszystkich, nie tylko dla klientów pomocy społecznej.
Funkcja pomocowa przenika w działalność MAL Włochy w sposób naturalny – osoby przychodzące do MAL na różnorodne zajęcia z czasem nabierają zaufania do tego miejsca i proszą o pomoc w innych sferach swojego życia. Jeśli są to kwestie finansowe lub wsparcia specjalistycznego, którym dysponuje OPS, animatorki/ animatorzy w MAL, mając kontakt do specjalistów, przekierowują ludzi do psychologów czy terapeutów przyjmujących w OPS. Czasem starają się zorganizować wsparcie w ramach MAL, gdyż ludzie nie chcą korzystać z OPS, twierdząc, że mają większe zaufanie do osób pracujących w MAL niż do prac. Są też sytuacje, że w działaniach MAL biorą udział klienci pomocy społecznej. Równe traktowanie, podmiotowe podejście sprawia, że osoby te, budują tu poczucie własnej wartości (u klientów OPS poczucie to jest często obniżone).
Kooperatywa Zachodnia to przykład grupy samopomocowej w zakresie pozyskiwania zdrowej żywności. Grupa ta ma charakter całkowicie otwarty.
Centrum Aktywności Międzypokoleniowej, Lech Uliasz, Czytaj więcej na Facebook
Misją CAM „Nowolipie” jest promowanie i wzmacnianie idei dialogu międzypokoleniowego. Cel ten realizuje Punkt Wolontariatu Senioralnego stworzony wraz z projektem Ochotnicy Warszawscy dla promowania idei wolontariatu wśród seniorów. Wolontariat to forma pracy socjalnej z seniorami.
Lech Uliasz mówił m.in. o tym, że CAM stara się w ramach tradycyjnej funkcji pomocowej (np. oferowanie obiadów) stosować metody pracy, które budują ruch samopomocowy, uważność na potrzeby innych, np. wzajemne przynoszenie sobie posiłków do stolika. W CAM działa samorząd Centrum, który współdecyduje o ofercie CAM. Buduje to podmiotowość osób starszych, poczucie wpływu i decyzyjności w zakresie funkcjonowania CAM. Dużą wagę przywiązuje się też do użyteczności zajęć w CAM. Zajęcia nie są traktowane jako element zapełnienia wolnego czasu, ale jako możliwość włączenia się w działania społeczne, np. poprzez przygotowanie przedmiotów, które mogą być sprzedane na aukcji, z której dochód będzie przeznaczony na cele społeczne.
FABLABy prowadzone przez Centrum Wspierania Rodzin, Jarosław Adamczuk,
Czytaj więcej na Centrum Wspierania
Ideę FABLABów przedstawiał Jarosław Adamczuk. Podkreślał, że są to miejsca dla każdego. Pomocowy charakter tych miejsc polega z jednej strony na bardzo użytecznej formule - pomocy w naprawie sprzętu, renowacji, recyklingu, rozwijaniu kompetencji muzycznych, itp. Z drugiej zaś strony na sieciowaniu, uczeniu ludzi jak być razem. Jest to także przestrzeń kreatywności, współpracy i dobrych relacji międzyludzkich. Ich rolą jest przede wszystkim uczenie ludzi jak być razem.
Zwracano uwagę, że pułapką jest realizowanie miejsc otwartych w ramach projektu, gdyż nie zapewnia to długofalowego charakteru tych działań. Zmiana podmiotów prowadzących miejsca (miejsca otwarte w Warszawie są prowadzone m.in. przez organizacje pozarządowe w oparciu o konkursy ofert) nie jest korzystne dla mieszkańców, buduje poczucie niestabilności i tymczasowości. Z drugiej zaś strony praca metodą projektu daje określenie celu i efektów działania – pozwala na przyglądanie się zmianie społecznej. Rekomendowano, aby promować przygotowywanie projektów przez podmioty prowadzące miejsca otwarte przy jednoczesnym zadbaniu o ciągłość finansowania jednego operatora dla danego miejsca otwartego.
Wyzwania w pełnieniu funkcji pomocowej przez miejsca otwarte
- Stygmatyzacja/etykietyzacja grup, np. klientów pomocy społecznej, oraz miejsca, w których dana grupa się spotyka.
- Stereotypizacja i trudność w przełamaniu niechęci społecznej do niektórych grup i w zmotywowaniu grup do dostosowania się do zasad obowiązujących w danym miejscu, np. praca z osobami doświadczającymi bezdomności.
- Granice pomocowości – do jakiego momentu animatorzy i animatorki mogą wspierać osoby, a kiedy powinni wejść już specjaliści, np. street worker czy terapeuta?
- Zawłaszczanie przestrzeni przez grupy do tej pory o mniejszym wpływie społecznym, które poczuły, że miejsce otwarte to przestrzeń, w której mogą „mówić i być aktywne” i w której ich głos jest ważny. Wskazywanom.in. na takie grupy jak seniorzy, młodzież doświadczająca trudności w życiu rodzinnym.
Czynniki, które są ważne przy pełnieniu przez miejsce otwarte funkcji pomocowych
- Autentyczność, adekwatność działań, wiara w to, że się uda.
- Przepracowanie przez animatorów/animatorki swojego nastawienia i postrzegania różnych grup społecznych (np. warsztaty antydyskryminacyjne dla kadry miejsc otwartych).
- Wsparcie animatorów/ki w kompetencjach w pracy z różnymi grupami, np. poprzez szkolenia, ale też zapewnienie bazy kontaktów do specjalistów - pedagogów, psychologów, terapeutów, itp.
- Opracowanie wizji miejsca, strategii działania – określenia dla kogo jest miejsce otwarte, w jakim stopniu jest to miejsce wzmacniające grupy słabsze, grupy mniej słyszalne w debacie publicznej?
- Budowanie podmiotowości osób, grup, które mają mniejszy prestiż społeczny, a dopiero potem, po wyrównaniu potencjałów, budowanie wspólnoty. Wtedy wspólnota będzie oparta na równym traktowaniu i wzajemnym szacunku, a nie na współczuciu.
- Stała praca nad wdrażaniem wizji miejsca otwartego – tworzenie tożsamości miejsca to proces.
- Odejście od podejścia do mieszkańca jako klienta/petenta, a traktowanie go podmiotowo, jak partnera.
- Słuchanie innych, otwartość na potrzeby innych oraz stosowanie różnorodnych włączających form pracy.
- Wrażliwość na potrzeby drugiego człowieka.
- Tworzenie wspólnoty zespołu i profesjonalistów.
- Zapewnienie stabilności finansowej miejsc otwartych.
- Zaufanie do intuicji i kompetencji animatorów i animatorek
Prowadząca: Katarzyna Sekutowicz
Panelistki i paneliści: Sylwia Rowicka, Jarosław Adamczuk, Lech Uliasz