Przykład:
Pan Stanisław jest emerytem i właśnie otrzymał z sądu nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym, z którego wynika, że ma zapłacić Kasie Pożyczkowej kwotę 5000 zł plus odsetki. Pan Stanisław nigdy nie zawierał żadnej umowy z tą firmą, ani nigdy nie brał żadnej pożyczki i nie wie co ma zrobić, bo jego emerytura ledwo wystarcza na rachunki, leki i inne wydatki. Nie stać go żeby zapłacić taką kwotę, ani nie stać go na prawnika, a nic nie rozumie z tych pism, które otrzymał z sądu.
Jeśli jesteś w trudnej sytuacji majątkowej i nie stać cię na prawnika możesz wystąpić do sądu z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika procesowego. W celu uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych musisz zgłosić wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Jeśli jednak nie mieszkasz na obszarze właściwości tego sądu, wówczas wniosek możesz złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania. Wówczas sąd ten niezwłocznie prześle twój wniosek do sądu właściwego.
We wniosku tym powinieneś wykazać, że nie jesteś w stanie ponieść kosztów procesu bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych musisz dołączyć oświadczenie według ustalonego wzoru, obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach twojego utrzymania.
Sąd może zwolnić cię od kosztów sądowych w całości lub części:
- W przypadku całościowego zwolnienia od kosztów sądowych nie uiszczasz opłat sądowych i nie ponosisz wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.
- Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. Roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.
- Strona, która została częściowo zwolniona od kosztów sądowych powinna uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.
Jeśli okaże się, że okoliczności, na podstawie których sąd przyznał ci zwolnienie od kosztów sądowych, nie istniały lub przestały istnieć, sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych. Wówczas będziesz obowiązany uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz zwrócić wydatki. Stronę, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie nieprawdziwych informacji, świadomie przez nią podanych, sąd cofając zwolnienie skazuje na grzywnę w wysokości do 1000 zł.
Jeśli sąd oddali twój wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, możesz złożyć zażalenie na postanowienie sądu odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych. Zażalenie możesz wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia postanowienia lub od dnia ogłoszenia tego postanowienia na rozprawie jeśli nie zażądałeś doręczenia postanowienia.
Nie możesz ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. A jeśli nawet zdecydujesz się i ponownie złożysz wniosek opierając go na tych samych okolicznościach co oddalony wniosek, to sąd w takiej sytuacji odrzuci twój wniosek, na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie.
Ustanowienie pełnomocnika procesowego z urzędu.
Masz również prawo zgłosić sądowi pisemnie lub ustnie do protokołu wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Możliwość zgłoszenia takiego wniosku istnieje nie tylko w toku postępowania, ale także przed jego wszczęciem.
Strona, która nie jest zwolniona przez sąd od kosztów sądowych może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeśli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oświadczenie to obejmuje szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania i sporządza się je według ustalonego wzoru.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego możesz np. uzasadnić faktem zamieszkiwania poza miejscowością, w której jest siedziba sądu, lub szczególnym charakterem sprawy (zawiłość, potrzeba znajomości prawa). Można też powołać inne ważne okoliczności uniemożliwiające prowadzenie sprawy. Warto jednak podkreślić, iż Sąd uwzględni wniosek dopiero wtedy, gdy uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.
Na odmowę ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub na ich odwołanie przysługuje zażalenie do sądu II instancji, które możesz złożyć w terminie tygodnia od doręczenia postanowienia sądu lub jego ogłoszenia, jeśli nie zażądałeś doręczenia.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sprawie, możesz połączyć z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych.
Podstawa prawna:
art. 117, 394 § 1 pkt 2, 394 § 2 kodeksu postępowania cywilnego,
art. 101, 102, 110, 111 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych