Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej

Projekt otrzymał dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej w ramach Instrumentu Finansowego na Rzecz Środowiska (LIFE+) oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Źródła dofinansowania: Instrument Finansowy na Rzecz Środowiska (LIFE+); Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Komponent: LIFE+ Przyroda i Różnorodność Biologiczna
Kategoria: LIFE+ Przyroda
Wartość całkowita projektu: 12 583 608 zł
Wartość dofinansowania: LIFE+: 5 586 145 zł, NFOŚiGW: 5 372 812 zł
Beneficjent koordynujący: m.st. Warszawa
Jednostka realizująca projekt w ramach m.st. Warszawy: Zarząd Mienia m.st. Warszawy, Zarząd Zieleni m.st. Warszawy
Współbeneficjent: Stowarzyszenie Stołeczne Towarzystwo Ochrony Ptaków (STOP)
Okres realizacji: 01.01.2011 – 31.03.2018
Akronim projektu i strona internetowa: wislawarszawska.pl

Projekt „Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej”, podobnie jak z założenia wszystkie projekty zaliczane w ramach Instrumentu LIFE+ do kategorii „LIFE+ Przyroda”, był nakierowany na wspieranie procesu wdrażania na poziomie lokalnym i regionalnym dwóch dyrektyw unijnych: ptasiej i siedliskowej oraz dalszego rozwoju i wdrażania sieci Natura 2000.

Projekt objął swoim zasięgiem 50-kilometrowy odcinek Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły (kod obszaru PLB140004) w granicach Warszawy oraz na terenach przyległych.

Głównym celem projektu było odtworzenie kolonii lęgowych chronionych gatunków ptaków z rzędu siewkowe (Charadriiformes), przede wszystkim rybitwy rzecznej (Sterna hirundo) i rybitwy białoczelnej (Sterna albifrons), na ok. 50-kilometrowym odcinku Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły (PLB 140004) należącym do aglomeracji warszawskiej.

Jako efekt ekologiczny realizacji projektu wyznaczono powstanie co najmniej 4 nowych stabilnych kolonii ptaków siewkowych na jego obszarze, a także poprawę spójności wewnętrznej OSOP Dolina Środkowej Wisły i warunków ochrony zagrożonych gatunków ptaków poprzez odtworzenie środowisk charakterystycznych dla roztokowego odcinka środkowej Wisły. Wśród efektów społecznych przewidziano wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców aglomeracji warszawskiej w zakresie ochrony przyrody nadwiślańskiej oraz zmiany ich zachowań związanych z użytkowaniem terenu projektu. Dla osiągnięcia powyższych celów zaplanowano kilka rodzajów działań, tj. przede wszystkim:

1. Działania terenowe z zakresu czynnej ochrony przyrody,
2. Działania terenowe zmierzające do ograniczenia penetracji obszarów bytowania ptaków przez ludzi,
3. Kompleksową kampanię społeczną obejmującą informację, promocję i edukację.

Wdrażanie projektu objęło trzy główne fazy – przygotowawczą, realizacyjną oraz obserwacyjno-utrzymaniową, na które składały się działania: przygotowawcze (A), konkretne – terenowe (C), informacyjne, promocyjne i edukacyjne (D) oraz monitoring  i zarządzanie (E). Do m.st. Warszawy należała część terenowa projektu oraz większość działań E, natomiast do STOP – monitoring ornitologiczny obszaru projektu oraz promocja, informacja i edukacja. Dzięki współpracy tych dwóch partnerów, w ramach projektu połączono potencjał dużej jednostki samorządu terytorialnego oraz wiedzę, doświadczenie i zaangażowanie organizacji pozarządowej.

W wyniku prac przygotowawczych do działań terenowych, opracowana została niezbędna dokumentacja projektowo-wykonawcza, a także uzyskano wszystkie potrzebne decyzje administracyjne i uzgodnienia. Następnie zrealizowane zostały kluczowe zadania konkretne projektu, tj.:

1. Zbudowano wyspę stałą i dwie ławice piaszczyste w lokalizacji Golędzinów oraz stworzono warunki do formowania się ławicy piaszczystej w lokalizacji Rajszew poprzez postawienie zespołu zasłon faszynowych,
2. Usunięto roślinność z wybranych wysp i obszarów brzegowych Wisły o powierzchni ok. 46 ha, dzięki czemu odtworzone zostały odsłonięte rejony piaszczyste i muliste,
3. Zbudowano 5 sztucznych wysp pływających, tj.: 3 lęgowe platformy wegetacyjne zlokalizowane w rejonie Portu Żerańskiego oraz 2 wyspy skonstruowane na bazie barek, kotwiczone w korycie Wisły,
4. Stworzono Służbę Brzegową oraz wyposażono ją w sprzęt niezbędny do patrolowania rejonu doliny Wisły,
5. Zorganizowano szkolenie dla służb publicznych nadzorujących teren projektu,
6. Zakupiono i udostępniono wyposażenie plaż nadwiślańskich: leżaki, parasole, kosze,
7. Zbudowano prawie 2,5-kilometrową pieszą ścieżkę edukacyjną na Żoliborzu oraz wytyczono 10-kilometrowy szlak edukacji przyrodniczej na Mokotowie i Wilanowie,
8. Zbudowano 4 parkingi przeznaczone dla pojazdów motorowych,
9. Wykonano zabezpieczenia wybranych terenów cennych przyrodniczo, w tym istniejących oraz powstałych w ramach projektu: przekopy, szlabany, wygrodzenia,
10. Postawiono liczne tablice informacyjne i edukacyjne,
11. W wybranych punktach zamontowano 5 kamer monitoringu siedlisk online,
12. Wyprodukowano boje informacyjne i sygnalizacyjne dwóch rodzajów.

W uzupełnieniu działań terenowych, przeprowadzono kompleksowe konsultacje społeczne projektu, stworzono oparty o wolontariat i dedykowaną aplikację na smartfony system powiadamiania o zjawiskach występujących w jego obszarze oraz opracowano plan zarządzania obszarem, który stanowił bazę do realizacji zaplanowanych działań. Efekty ekologiczne projektu były badane w drodze regularnego monitoringu ornitologicznego. Prowadzone prace były także konsultowane z członkami Komitetu Sterującego projektu.

Na wstępie realizacji działań informacyjnych, promocyjnych i edukacyjnych opracowano całościową koncepcję kampanii, a następnie zrealizowano:

1. Stronę internetową projektu oraz profil projektu na Facebooku,
2. 11 edycji wystaw: fotograficznej i plastycznej, dotyczących ptaków nadwiślańskich,
3. Półgodzinny film przyrodniczy pt. „Wisła Warszawska”,
4. Liczne wydarzenia z udziałem przewodników ornitologów: wycieczki, rejsy, gry terenowe, a także wykłady i zajęcia w placówkach edukacyjnych oraz akcje z udziałem wolontariatu,
5. Prelekcje o projekcie na wydarzeniach krajowych i międzynarodowych,
6. Seminarium krajowe oraz konferencję międzynarodową na zakończenie projektu,
7. Liczne, urozmaicone pod względem formy i treści materiały promocyjne i edukacyjne: broszury, monografie ptaków, ulotki, przewodniki audio, gadżety, plakaty, kolorowanki, spoty filmowe, scenariusze lekcyjne, kalendarze itd. – łącznie wyprodukowane w liczbie prawie 68 tys. egzemplarzy oraz udostępniane do bezpłatnego pobrania w Internecie.

Spośród zakładanych efektów rzeczowych projektu zrealizowano wszystko oprócz pawilonu edukacyjno-sanitarnego, którego budowa rozpoczęła się w okresie realizacji projektu, a zakończyła w 2019 r.

Jeśli chodzi o efekty ekologiczne przedsięwzięcia, w związku z jego realizacją powstały trzy nowe kolonie ptaków siewkowych, przede wszystkim rybitwy rzecznej: na wyspie pływającej w basenie Portu Żerańskiego, na dwóch mniejszych wyspach pływających w akwenie przy Kanale Żerańskim oraz na ławicy piaszczystej w rejonie Rajszewa, utworzonej poniżej zbudowanych w ramach projektu konstrukcji faszynowych. Ponadto, zaobserwowano wzrosty liczby lęgów ptaków siewkowych na terenach poddanych usuwaniu roślinności oraz ogólny wzrost liczebności lęgowej śmieszki na obszarze projektu.

Rezultaty kampanii społecznej zostały zbadane w drodze trzech fal badań sondażowych, które wskazały na wzrosty w zakresie wiedzy i świadomości ekologicznej mieszkańców aglomeracji warszawskiej.

Kontynuacja działań projektu oraz utrzymanie jego rezultatów zostały zaplanowane w dokumencie „After LIFE Conservation plan”. Obejmą one m.in.: utrzymanie powstałej infrastruktury, ponawianie zabiegów usuwania roślinności, dalsze zabezpieczenia terenów lęgów oraz kontynuację działań promocyjno-edukacyjnych.

Długoterminowe efekty realizacji projektu, oprócz bezpośrednich korzyści dla ptaków siewkowych, obejmują również:

• Ułatwienie i wzrost skuteczności realizacji zadań ochronnych OSOP Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły,
• Stworzenie przykładów rozwiązań realizacyjnych dla pomiotów podejmujących podobne przedsięwzięcia, zapoczątkowanie w m.st. Warszawie szeregu przedsięwzięć chroniących i promujących dolinę Wisły,
• Wzmocnienie zrównoważonego rozwoju aglomeracji warszawskiej,
• Pozytywny wpływ na jakość życia i proekologiczne zachowania jej mieszkańców,
• Polepszenie i pogłębienie współpracy pomiędzy instytucjami zarządzającymi obszarem projektu,
• Rozpropagowanie idei ochrony ptaków w obszarach sąsiadujących z dużymi obszarami miejskimi.